Υπουργική Απόφαση για την αυστηρή προστασία της Φορμίκουλας
Μια ζώνη αυστηρής προστασίας 200 μέτρων πλέον θωρακίζει τη νησίδα των 87 στρεμμάτων στο Εσωτερικό Ιόνιο Αρχιπέλαγος, γνωστή ως σημαντικός βιότοπος για τη μεσογειακή φώκια, σύμφωνα με την Υπουργική Απόφαση 123711/3066 / ΦΕΚ 953/31.12.2024.
Αυτή η απόφαση αποτελεί ορόσημο για τη διατήρηση της βιοποικιλότητας και της μεσογειακής φώκιας που τρέφονται, ξεκουράζονται και αναπαράγονται στη Φορμίκουλα, η οποία πλέον μπορεί να παραμένει απερίσπαστη! Η τακτική παρουσία τους έκανε τη νησίδα δημοφιλή προορισμό και σύντομα οι ανεξέλεγκτες τουριστικές δραστηριότητες έγιναν μείζονα απειλή για ολόκληρο το οικοσύστημα. Παράλληλα, η οικολογική σημασία της Φορμίκουλας οδήγησε σε περαιτέρω έρευνα για τη συλλογή πολύτιμων δεδομένων που υποστήριξαν τις πολιτικές αποφάσεις για την αυστηρή της προστασία.
Η Υπουργική Απόφαση προβλέπει μια ζώνη ρθυμιζόμενης πρόσβασης, μια ζώνη περιορισμένης πρόσβασης και μια ζώνη ρυθμιζόμενης διέλευσης μαζί με περιορισμούς και επιτρεπόμενες χρήσεις για καθεμία από αυτές, όπως φαίνεται στο χάρτη.
ΛΙΓΑ ΓΙΑ ΛΟΓΙΑ ΓΙΑ ΤΗ ΦΟΡΜΙΚΟΥΛΑ
Η Φορμίκουλα (ή Φερμέκουλο) είναι μια μικρή ακατοίκητη νησίδα στο Εσωτερικό Ιόνιο Αρχιπέλαγος, μια μικρή "σταγόνα" μόλις 87 στρέμματα στη μέση του Ιονίου Πελάγους, πλούσιο σε θαλάσσια βιοποικιλότητα. Παρά το μικροσκοπικό της μέγεθος η νησίδα αποτελεί ένα οχυρό βιοποικιλότητας γεμάτη ζωή που ευδοκιμεί στο μοναδικό της οικοσύστημα.
Οι θαλάσσιοι οικότοποι γύρω από τη νησίδα είναι τόσο διαφορετικοί μεταξύ τους όσο και εντυπωσιακοί. Από τους βραχώδεις υφάλους και τα λιβάδια Ποσειδωνίας μέχρι τις υποθαλάσσιες σπηλιές και τους αμμώδεις βυθούς, κάθε οικότοπος παρέχει καταφύγιο σε διαφορετικά είδη, συμβάλλοντας στην εύθραυστη ισορροπία αυτού του οικοσυστήματος. Τα λιβάδια Ποσειδωνίας, που συχνά αναφέρονται και ως «θαλάσσιοι πνεύμονες», είναι αρκετά εκτεταμένα στην περιοχή και προσφέρουν καταφύγιο σε μια πληθώρα θαλάσσιων ειδών. Παράλληλα, διαδραματίζουν καθοριστικό ρόλο στη διατήρηση της ποιότητας του νερού, παρέχοντας οξυγόνο και δεσμεύοντας διοξείδιο του άνθρακα, αποτελώντας σταθερό μας σύμμαχο ενάντια στην κλιματική κρίση.
Αυτοί οι μοναδικοί οικότοποι φιλοξενούν απειλούμενα είδη μεγαπανίδας, όπως οι ροφοί (Epinephelus marginatus και Epinephelus costae) και μεσογειακές φώκες (Monachus Monachus), ένα από τα πιο απειλούμενα θηλαστικά παγκοσμίως.Η θαλάσσια ζωή στη Φορμίκουλα αποτελεί ένα θαύμα της φύσης. Μας εμπνέει να την προστατεύσουμε εξασφαλίζοντας ότι θα συνεχίσουν να υπάρχουν για τις επόμενες γενιές.
ΛΙΓΑ ΛΟΓΙΑ ΓΙΑ ΤΗ ΜΕΣΟΓΕΙΑΚΗ ΦΩΚΙΑ
Η μεσογειακή φώκια(Monachus monachus) είναι ένα από τα πιο απειλούμενα θαλάσσια θηλαστικά στον κόσμο, με λιγότερα από 800 άτομα να απομένουν στη φύση. Αυτό το σπάνιο είδος είναι ενδημικό στη Μεσόγειο Θάλασσα, κυρίως σε περιοχές γύρω από την Ελλάδα, την Τουρκία και σε λίγες περιοχές του ανατολικού Ατλαντικού, όπως οι ακτές του Μαρόκου και το Αρχιπέλαγος της Μαδέρα. Ως κορυφαίος θηρευτής στην τροφική αλυσίδα της θάλασσας, η μεσογειακή φώκια παίζει καθοριστικό ρόλο στη διατήρηση της υγείας και της ισορροπίας των θαλάσσιων οικοσυστημάτων. Η παρουσία τους σε μια περιοχή είναι συχνά ένδειξη της συνολικής υγείας του θαλάσσιου περιβάλλοντος. Η μεσογειακή φώκια ζουν σε καθαρά νερά με άφθονη τροφή και αδιατάρακτα σημεία ώστε να μπορούν να αναπαράγονται και να ξεκουράζονται. Ωστόσο, παρά τη σημασία της αντιμετωπίζει πολλές απειλές. Οι ανθρώπινες δραστηριότητες όπως η υπεραλίευση, η ρύπανση και η καταστροφή των ενδιαιτημάτων έχουν επηρεάσει σοβαρά τους πληθυσμούς τους.
Το Ionian Dolphin Project of Tethys Research Institute, παρακολουθεί συστηματικά τον πληθυσμό των θαλάσσιων θηλαστικών στο Εσωτερικό Αρχιπέλαγος του Ιονίου από τη δεκαετία του '90, και μόλις μετά το 2012 οι παρατηρήσεις της Μεσογειακής φώκιας άρχισαν να γίνονται τακτικές στην περιοχή. Από τότε έχουν καταγραφεί συνολικά 41 διαφορετικά άτομα στην περιοχή της Φορμίκουλας (περισσότερο από το 5% του συνολικού πληθυσμού), ενώ μόνο για το 2023 εντοπίστηκαν περισσότερα από 20 άτομα.
ΑΛΛΕΣ ΘΕΣΜΟΘΕΤΗΣΕΙΣ-ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΕΙΣ
Η Φορμίκουλα και η ευρύτερη περιοχή του Εσωτερικού Αρχιπελάγος του Ιονίου έχει αναγνωριστεί για τη σημασία και τη μοναδικότητά της και, ως εκ τούτου, έχει ενταχθεί στο Δίκτυο Natura 2000. Το δίκτυο αυτό έχει δημιουργηθεί από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ε.Ε.) για να εξασφαλίσει τη μακροπρόθεσμη επιβίωση των πιο πολύτιμων και απειλούμενων ειδών και οικοτόπων της Ευρώπης καιαποτελεί τον ακρογωνιαίο λίθο της πολιτικής της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ) για τη διατήρηση της φύσης. Η Φορμίκουλα αποτελεί μέρος του «Εσωτερικού Αρχιπελάγους του Ιονίου (Μεγανήσι, Αρκούδι, Ατοκός, Βρόμονας)» με κωδικό περιοχής GR2220003, και έχει αναγνωριστεί λόγω της ύπαρξης 11 προστατευόμενων ενδιαιτημάτων της Ε.Ε. και 6 προστατευόμενων ειδών της Ε.Ε.
Επιπλέον, η σημασία της περιοχής για τα θαλάσσια θηλαστικά έχει υπογραμμιστεί με τον χαρακτηρισμό της περιοχής ως Σημαντικής Περιοχής για Θαλάσσια Θηλαστικά (IMMAs). Αυτές είναι περιοχές σε όλο το κόσμο που έχουν αναγνωριστεί ως κρίσιμες για την επιβίωση και την ευημερία των θαλάσσιων θηλαστικών και έχουν προτεραιότητα για τη διατήρηση λόγω της σημασίας τους για τα θαλάσσια θηλαστικά. Η έννοια των IMMAs αναπτύχθηκε από την Ομάδα Εργασίας για τις Προστατευόμενες Περιοχές Θαλάσσιων Θηλαστικών που αποτελεί μέρος της Διεθνούς Ένωσης για την Προστασία της Φύσης (IUCN), και έχει σαν στόχο να βοηθήσει στην καθοδήγηση των προσπαθειών διατήρησης και την προστασία των ενδιαιτημάτων των θαλάσσιων θηλαστικών παγκοσμίως.
ΑΠΕΙΛΕΣ
Η Φορμίκουλα κατά τους καλοκαιρινούς μήνες χαρακτηρίζεται από έντονη κυκλοφορία σκαφών. Η τακτική παρουσία ατόμων μεσογειακής φώκιας την έχει καταστήσει προορισμό για την παρατήρησή τους, η οποία γίνεται με ανεξέλεγκτο και συχνά παρεμβατικό τρόπο. Κατά τη διάρκεια των καλοκαιρινών μηνών έχουμε γίνει μάρτυρες περιστατικών που περιλαμβάνουν τουρίστες που κυνηγούν τις φώκιες, προσπαθούν να κολυμπήσουν μαζί τους και εισέρχονται στις σπηλιές αναπαραγωγής. Η έκθεση του Tethys Research Institute έχει δείξει την επείγουσα αυτή κατάσταση και υποστηρίζει τη λήψη άμεσων μέτρων, καθώς έχουν καταγραφεί περιπτώσεις όπου νεογνά φώκιας εγκαταλείπουν τις σπηλιές μετά την είσοδο κάποιου τουρίστα και δεν έχουν εμφανιστεί ποτέ ξανά στην περιοχή.
Ως αποτέλεσμα του ανεξέλεγκτου τουρισμού με σκάφη στη Φορμίκουλα, η ανεξέλεγκτη αγκυροβόληση εντός των ορίων των λιβαδιών Ποσειδωνίας αποτελεί επίσης μείζον ζήτημα. Ο κατακερματισμός και η υποβάθμιση των λιβαδιών Ποσειδωνίας παρατηρείται σε όλη την περιοχή, ενώ πρόσφατες έρευνες με τη χρήση ΣμηΕΑ (drones) αναγνώρισαν τον αμμώδη κόλπο της Φορμίκουλας ως τον δεύτερο πιο πολυσύχναστο κόλπο μεταξύ των Εσωτερικών Ιόνιων νησίδων (Ατοκός, Αρκούδι, Φορμίκουλα).
Συνεργαζόμενοι με την τοπική αλιευτική κοινότητα και μέσω της χρήσης ερωτηματολογίων, καταφέραμε να χαρτογραφήσουμε την αλιευτική δραστηριότητα στην ευρύτερη περιοχή του Εσωτερικού Αρχιπελάγους του Ιονίου. Παρά τη μεγάλη βιομάζα ψαριών που υποστηρίζει η Φορμίκουλα, η περιοχή δεν αποτελεί «σημείο αναφοράς» για την αλιεία. Ωστόσο, τόσο το Tethys Research Institute όσο και η iSea έχουν καταγράψει περιστατικά παράνομης αλιείας με βιντζότρατα ακριβώς έξω από τις σπηλιές της Μεσογειακής φώκιας και πάνω από τα λιβάδια Ποσειδωνίας. Η βιντζότρατα αποτελείται από ένα μεγάλο δίχτυ, το οποίο έχει σχήμα σακούλας με ανοιχτό στόμιο. Το δίχτυ αυτό είναι εξοπλισμένο με βαρίδια στο κάτω μέρος για να βυθίζεται στον βυθό και φελλούς στο πάνω μέρος για να παραμένει ανοιχτό. Το αλιευτικό σκάφος ρίχνει το δίχτυ και το σέρνει στον βυθό. Το δίχτυ "σαρώνει" τον πυθμένα της θάλασσας, συλλαμβάνοντας ότι συναντήσει στο πέρασμά του – από ψάρια έως και άλλους οργανισμούς. Ενώ αυτή η μέθοδος μπορεί να είναι αποτελεσματική για την αλίευση μιας μεγάλης ποικιλίας ψαριών, έχει πολύ σημαντικές περιβαλλοντικές επιπτώσεις (υψηλά επίπεδα παρεμπίπτουσας αλιείας, καταστροφή ενδιαιτημάτων κλπ.), γεγονός που οδήγησε στην απαγόρευσή της στην Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) από το 2006, ενώ στην Ελλάδα αυτή η απαγόρευση θεσπίστηκε μόλις το 2020. Παρ' όλα αυτά, στη Φορμίκουλα συνεχίζουμε να εντοπίζουμε αυτήν την πρακτική.
ΤΙ ΚΑΝΟΥΜΕ
Η iSea εργάζεται συστηματικά στην περιοχή από το 2022 με στόχο την προστασία της νησίδας Φορμίκουλα και τη συμβολή στην αποτελεσματική, βασισμένη στην επιστήμη διαχείριση της περιοχής, ενισχύοντας τον Οργανισμό Φυσικού Περιβάλλοντος & Κλιματικής Αλλαγής (ΟΦΥΠΕΚΑ). Από το 2023, οι δράσεις μας έχουν επεκταθεί στις κοντινές ακατοίκητες νησίδες, Άτοκο και Αρκούδι. Ωστόσο, η Φορμίκουλα παραμένει στο επίκεντρο της προσοχής μας και αποτελεί βασική προτεραιότητα μας η άμεση προστασία της, η οποία θα ωφελήσει τόσο τα λιβάδια Ποσειδωνίας αλλά και τον πληθυσμό της μεσογειακής φώκιας. Παρακάτω μπορείς να βρεις τις βασικές δράσεις που υλοποιεί η iSea στη Φορμίκουλα.
ΣΗΜΑΝΤΙΚΑ ΕΥΡΗΜΑΤΑ ΕΩΣ ΤΩΡΑ
Η Φορμίκουλα αποτελεί ένα οχυρό βιοποικιλότητας, φιλοξενώντας μοναδικούς βιότοπους και είδη μεγαπανίδας. Μέσω του έργου μας, στοχεύουμε να ποσοτικοποιήσουμε αυτές τις πληροφορίες, να αναδείξουμε τη σημασία της περιοχής σε μεσογειακό επίπεδο και να θέσουμε τη βάση για επιστημονικά τεκμηριωμένη διαχείριση σε συνεργασία με την τοπική κοινότητα. Μέχρι σήμερα και αποκλειστικά στη Φορμίκουλα, έχουμε καταφέρει να χαρτογραφήσουμε 0,63 km² λιβαδιών Ποσειδωνίας που περιβάλλουν τη νησίδα και εκτείνονται κάτω από τα 35μ. βάθος Η κατάσταση διατήρησης των λιβαδιών, με βάση τον Δείκτη Διατήρησης (CI), εκτιμήθηκε στο 0,98 και αξιολογήθηκε ως «Πολύ Καλή Κατάσταση» στις δειγματοληπτικές περιοχές. Αντίθετα, η πυκνότητα των βλαστών και η συνολική εικόνα των λιβαδιών παρουσιάζουν διαφορετική εικόνα, με την πυκνότητα των βλαστών να κυμαίνεται από 170-180. Οι εκτιμήσεις μας δείχνουν ότι αυτό το εκτενές λιβάδι έχει δεσμεύσει περίπου 2.512,63 MgC ή 39,88 MgC/ha μπλε άνθρακα. Αυτή είναι η πρώτη εκτίμηση για μπλε άνθρακα στην ευρύτερη περιοχή. Συνεχίζουμε τις δειγματοληψίες για να καταλήξουμε σε πιο ακριβή συμπεράσματα, ενώ στο μέλλον σχεδιάζουμε να ποσοτικοποιήσουμε την επίδραση των διαφόρων απειλών όπως η ρύπανση. Αξίζει να σημειωθεί ότι σε πολλές περιπτώσεις παρατηρήθηκε κατακερματισμός λόγω της ανεξέλεγκτης αγκυροβόλησης της αλιείας με βινζότρατα που αποτελούν τις σημαντικότερες απειλές για τα λιβάδια της Φορμίκουλα.
Επιπλέον, καταγράφουμε τους θαλάσσιους οργανισμούς και εργαζόμαστε για την εκτίμηση της βιομάζας των ψαριών που διαβιούν στα λιβάδια. Μέχρι σήμερα, έχουν καταγραφεί και αναγνωριστεί σε επίπεδο είδους 80 διαφορετικά θαλάσσια είδη, που ανήκουν σε 20 διαφορετικά ταξινομικές ομάδες, αναδεικνύοντας την πλούσια βιοποικιλότητα της νησίδας. Εκτός από τα ψάρια, έχουν καταγραφεί θαλάσσια φανερόγαμα (εκτός της Ποσειδωνίας), θαλάσσια φύκη, σφουγγάρια, εχινόδερμα, μαλάκια και θαλάσσια θηλαστικά, ενώ πρόσφατα καταγράψαμε και η παρουσία του χωροκατακτητικού λεοντόψαρου (Pterois miles) και του γερμανού (Siganus sp.).
Μπορείτε να βρείτε περισσότερα αποτελέσματα στις παρακάτω αναφορές.
ΣΥΝΗΓΟΡΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ
Η αυστηροποίηση της προστασία της νησίδας Φορμίκουλα αποτελεί κορυφαία προτεραιότητα στην ατζέντα της iSea, κάτι που αντικατοπτρίζεται και στο πενταετές στρατηγικό σχέδιο της οργάνωσης. Για αυτόν τον λόγο, από το 2022, ενώσαμε τις δυνάμεις μας με το Tethys Research Institute το οποίο δραστηριοποιείται στην περιοχή για περισσότερες από δύο δεκαετίες, και με το Blue Marine Foundation, και συνηγορούμε ενεργά από κοινού για την αυστηρή προστασία της νησίδας.
Οι τρεις οργανισμοί μαζί έχουν δημοσιεύσει έναν μεγάλο αριθμό εκθέσεων και έχουν επικοινωνήσει συστηματικά τα αποτελέσματα και τις προτάσεις τους για την περιοχή στους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής και κυρίως στο Ελληνικό Υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας και στον Δήμο Λευκάδας, στου οποίου τη δικαιοδοσία εμπίπτει η Φορμίκουλα. Μέσα από αυτές τις προσπάθειες, καταφέραμε από κοινού να ενσωματώσουμε τις προτάσεις μας στην Ειδική Περιβαλλοντική Μελέτη (ΕΠΜ) που αφορά τις περιοχές Natura 2000 του Ιονίου και της Δυτικής Ελλάδας, η οποία θα οδηγήσει στην έκδοση του Προεδρικού Διατάγματος για την αυστηρή προστασία της Φορμίκουλας. Αυτή ήταν η πρώτη μας επιτυχία ενώ το Υπουργείο Περιβάλλοντος επιβεβαίωσε ότι η Φορμίκουλα θα αποτελεί μέρος του ευρύτερου Εθνικού Πάρκου Ιονίου Πελάγους που ανακοίνωσε η Ελλάδα κατά τη διάρκεια του συνεδρίου OurOceans.
Ωστόσο, η δημιουργία ενός Προεδρικού Διατάγματος και του Εθνικού Πάρκου που θα προστατεύει μόνιμα τη Φορμίκουλα είναι μια πολύπλοκη και χρονοβόρα διαδικασία. H παρενόχληση των ατόμων της μεσογειακής φώκιας και η συνολική υποβάθμιση της περιοχής γύρω από τη Φορμίκουλα μπορεί να οδηγήσει σε εγκατάλειψη του νησιού από τις φώκιες. Γι’ αυτό το λόγο συνεργαστήκαμε με 32 φορείς και τουριστικές επιχειρήσεις της τοπικής κοινωνίας, ζητώντας την άμεση έκδοση Κοινής Υπουργικής Απόφασης που προβλέπει την εφαρμογή μέτρων προστασίας μέχρι την έκδοση του Προεδρικού Διατάγματος.
Ως αποτέλεσμα αυτών των εντατικών προσπαθειών, η Υπουργική Απόφαση δημοσιεύθηκε τελικά στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως στις 31/12/24. Όπως προτάθηκε στην κοινή μας πρόταση διαχείρισης, η Απόφαση προβλέπει τη χάραξη τριών ζωνών, με ρυθμιζόμενες δραστηριότητες σε καθεμία, που προστατεύουν την περιοχή από τις απειλές που σχετίζονται με την πίεση του τουρισμού. Ωστόσο, παρά τις προτάσεις και τις αναφορές μας που υποστηρίζουν τις συστάσεις για κοινή διαχείριση, η Υπουργική Απόφαση δε ρυθμίζει την αλιεία, οι όροι και προϋποθέσεις για τη ρύθμιση της οποίας θα τεθούν στην οικεία «Ειδική Περιβαλλοντική Μελέτη». Αυτό έχει δημιουργήσει μια «γκρίζα ζώνη» για την εφαρμογή των μέτρων και τελικά εμποδίζει την αποτελεσματική προστασία των περιοχών αναπαραγωγής και σίτισης της μεσογειακής φώκιας από την ανθρώπινη όχληση.
Μπορείτε να βρείτε όλες τις προτάσεις και τις επικοινωνίες μας με τις αρχές παρακάτω.